Vladimir Ilič Lenjin
Socijalizam i rat
U jednom pogledu ruska vlada nije zaostala za svojom evropskom sabraćom: ona je, kao i one, umjela da ostvari obmanu „svoga’’ naroda u grandioznim razmjerama. Ogroman čudovišni apartman laži i lukavstva upotrebljen je i u Rusiji, sa ciljem da se mase zaraže šovinizmom, da se stvori predstava kako carska vlada vodi tobože „pravedan’’ rat, kako nesebično brani „braću Slovene’’ itd.
Klasna spahija i gornji slojevi i trgovačko-industrijske buržoazije vatreno su podržavali ratobornu politiku carske vlade. Oni s pravom očekuju za sebe ogromne materijalne koristi i privilegije od podijele turskog i austriskog naslijeđa. Čitav niz njihovih kongresa već sada kusa zarade koje bi curkom potekle u njihove džepove u slučaju pobjede carske vojske. Uz to, reakcionari vrlo dobro shvataju: ako još išta može odložiti pad monarhije Romanovih i zadrži novu revoluciju u Rusiji, onda je to samo spoljašnji rat, pobjedonosan za cara.
Široki slojevi gradske „srednje’’ buržoazije, buržoaske inteligencije, lica slobodnih profesija itd. - bar na poćetku rata - takođe su bili zaraženi šovinizmom. Partija ruske liberalne buržoazije - kadeti - u potpunosti je i bezuslovno pružila podršku carskoj vladi. U oblasti inostrane politike kadeti su već odano vladina partija. Panslavizam, pomoću koga je carska diplomatija već višeputa počinila svoje grandiozne političke prevare, postao je zvanična ideologija kadeta. Ruski liberalizam izrodio se u nacional-liberalizam. On se takmiči u „patriotizmu’’ sa crnostotnašima, uvijek objeručke glasa za militarizam, marinizam itd. u taobru ruskog liberalizma zapaža se otprilike ista pojava koja i sedamdesetih godina u Njemačkoj, kada se „slobodoumni’’ liberalizam raspao i dao iz sebe nacional-liberalnu partiju. Ruska liberalna buržoazija konačno je stala na put kontrarevolucije. Gledište RSDRP u tom pitanju potpuno se potvrdilo. Život je razbio onaj pogled naših oportunista po kome je ruski liberalizam tobože još pokretačka snaga revolucije u Rusiji.
Među seljaštvom vladajuća klika je uz pomoć buržoaske štampe, sveštenstva itd. takođe uspjela da stvori šovinističko raspoloženje. Ali, paralelno sa vraćanjem vojnika sa bojišta kućama, raspoloženje na selu će se nesumljivio mijenjati, i to ne u korist carske monarhije. Buržoasko-demokratske partije koje održavaju dodir sa seljaštvom nisu istrajale spram talasa šovinizma. Partija trudovnika odbila je u Državnoj dumi da glasa za ratne kredite. Ali je kroz usta svoga vođe Kerenskog izdala „patriotsku’’ deklaraciju, koja je dobro došla monarhiji. Čitava legalna štampa „narodnjaka’’, opšte uzevši, potrčala je za liberalima. Čak je i lijevo krilo buržoaske demokratije - tzv. partija socijalista-revolucionara, koja je učlanjena u Međunarodni socijalistički biro - počela da pliva niz tu struju. Predstavnik te partije u Međunarodnom socijalističkom birou, g. Rubanovič, pokazuje se kao otvoreni socijal-šovinist. Jedna polovina delegata te partije na Londonskoj konferenciji socijalista „sporazuma’’ glasala je za šovinističku rezoluciju (dok se druga polovina uzdržala od glasanja). U ilegalnoj štampi socijalista-revolucionara (list „Novosti’’ i drugi) preovlađuju šovinisti. Revolucionari „iz buržoaske sredine’’, tj. buržoaski revolucionari, nepovezani sa radničkom klasom, pretrpjeli su žestok slom u ovom ratu. Žalosna sudbina Kropotkina, Burceva, Rubanoviča vanredno je karakteristična
Jedina klasa u Rusiji koju nisu uspjeli da zaraze šovinizmom jeste proleterijat. Pojedini ispadi na početku rata dotakli su se samo najneprosvjećenijih slojeva radnika. Učešće radnika u moskovskim ružnim demonstravijama protiv Njemaca jako je preuveličano. Opšte uzevši, radnička klasa Rusije pokazala se imunom prema šovinizmu.
To se objašnjava reovlucionarnim stanjem u zemlji opštim uslovima života ruskog proleterijata.
Godine 1912-1914 značile su početak novog grandioznog revolucionarnog pokreta u Rusiji. Mi smo ponovo svjedoci velikog štrajkačkog pokreta, kakav svijet nije vidio. Masovni revolucionarni štrajk obuhvatio je 1913 g, po najminimalnijim proračunima, jedan i po milion učesnika, a u 1914 g. prešao cifru od dva miliona i približio se visini iz 1905 g. Uoči rata u Petrogradu je već došlo do prvih bitaka na barikadama.
Ilegalna Ruska socijal-demokratska radnička partija ispunila je svoju dužnost prema Internacionali. Zastava internacionalizma ostala je čvrsto u njenim rukama. Naša partija organizaciono je odavno raskinula sa oportunističkim grupama i elementima. Teret oportunizma i „legalizma po svaku cijenu’’ nije sputavao hod naše partije. I ta okolnost pomogla joj je da izvrši svoju revolucionarnu dužnost - isto onako kao što je i italijanskim drugovima pomoglo u tome rascjep sa oportunističkom partijom Bisolatija.
Opšte stanje u našoj zemlji nije povoljno za procvat „socijalističkog’’ oportunizma među radničkim masama. Mi u Rusiji vidimo čitav niz nijansi oportunizma i reformizma među inteligencijom, sitnom buržoazijom itd. Ali on čini neznatnu manjinu među politički aktivnim slojevima radnika. Sloj privilegovanih radnika i službenika kod nas je veoma slab. Kod nas se nije mogao stvoriti fetiš legalnosti. Likvidatori (partija oportunista, pod rukovodstvom Akselroda, Potresova, Čerevanjina, Malsova i dr.) nisu prije rata imali nikakvog ozbiljnog oslonca u radničkim masama. Izbori za četvrtu državnu dumu dali su svih šest poslanika-radnika iz redova protivnika likvidatorstva. Tiraž i novčani prilozi legalne radničke štampe u Petrogradu i Moskvi nepobitno su pokazali da četiri petine svijesnih radnika ide protiv oportunizma i likvidatorstva.
Sa početkom rata carska vlada je pohapsila i poslala u progonstvo hiljade i hiljade naprednih radnika, članova naše ilegalne RSDRP. Ta okolnost, pored zavođenja ratnog stanja u zemlji, zabrane naših listova i dr, zadrćala je pokret. Ali se ilegalan revolucionarni rad naše partije ipak i dalje nastavlja. U Petrogradu komitet naše partije izdaje ilegalni list „Proleterski glas’’.
Članci iz centralnog organa - „Socijal-demokrata’’, koji izlazi u inostranstvu, preštampavaju se u Petrogradu i rasturaju po provinciji. Izdaju se ilegalne proklamacije, koje se rasturaju i po kasarnama. Izvan grada, po raznim skrovištima, održavaju se ilegalni sastanci radnika. U posljednje vrijeme otpočeli su u Petrogradu krpuni štrajkovi radnika metalne industrije. U vezi s tim štrajkovima Petrogradski komitet izdao je nekoliko apela radnika.
U 1913 g. došlo je do rascjepa među s. d. poslanicima u Državnoj dumi. Na jednoj strani našlo se 7 publicista oportunizma, pod rukovodstvom Čheidzea. Oni su bili izabrani iz 7 neproleterskih gubernija, u kojima je broj radnika iznosio 214.000. Na drugoj strani bilo je 6 poslanika, svi iz radničke kurije, izabrani iz najrazvijenijih industrijskih centara Rusije, u kojima je broj radnika iznosio jedan milion i 8 hiljada.
Glavni predmet razmimoilaženja bio je: taktika revolucionarnog marksizma, ili taktika oportunističkog reformizma. Praktično uzevši, razmimoilaženje se naviše ispoljavalo u oblasti vanparlamentarnog rada u masama. Taj se rad u Rusiji morao vršiti ilegalno, ako su oni koji ga vrše htjeli da ostanu na revolucionarnim pozicijama. Frakcija Čheidzea ostala je najvjernija saveznica likvidatora, koji su odbacili ilegalan rad, i branila ih u svim razgovorima sa radnicima, na scim sastancima. Otuda rascjep. Šest poslanika obrazovalo je RSDR Frakciju. Godina dana rada nepobitno je pokazala da upravo za njom stoji ogromna većina ruskih radnika.
Na početku rata razmimoilaženje se ispoljilo sa svom očiglednošću. Frakcija Čheidzea ograničila se na parlamentarno tle. Ona nije glasala za kredite, jer bi inače izazvala protiv sebe buru revolta od strane radnika. (Vidjeli smo da u Rusiji čak ni sitnoburćoaski trudoviki nisu glasali za kredite.) Ali ona nije ni digla glas protesta protiv socijal-šovinizma.
Drukčije je postupila RSDR Frakcija, koja je izražavala političku liniju naše partije. Ona je sa protestom protiv rata krenula u glavninu radničke klase, ona je istupila sa propovijedi protiv imperijalizma u širokim masama ruskih proletera.
I ona je naišla na simpatije i odziv kod radnika, što je i zaplašilo vladu i natjeralo je da, javno pogazivši vlastite zakone, pohapsi i osudi naše drugove poslanike na doživotno progonstvo u Sibir. Još u prvom zvaničnom izvještaju o hapšenju naših drugova carska vlada je pisala:
„Sasvim drukčiji stav u tom pogledu zauzeli su neki članovi socijal-demokratskih društava, koji su postavili kao cilj svoga rada da uzdrmaju vojnu moć Rusije putem agitacije protiv rata, pomoću ilegalnih proglasa i usmene propagande’’.
Na poznati poziv Vanderveldea da se „privremeno’’ prekine borba protiv carizma (sada se iz iskaza carskog poslanika u Belgiji, kneza Kudaševa, doznalo da Vandervelde taj poziv nije izradio sam, već u saradnji sa pomenutim carskim poslanikom) samo je naša partija, zastupljena svojim CK, dala negativan odgovor. Rukovodeći centar likvidatora saglasio se sa Vanderveldeom i zvanično izjavio preko štampe da on „u svome radu neće pružati otpor ratu’’.
Carska vlada optužila je naše drugove poslanike prije svega za to što su među radnicima propagirali taj negativni odgovor Vanderveldeu.
Carski tužilac g. Nenarkomov stavio je na sudu našim drugovima za primjer njemačke i francuske socijaliste. „Njemački s. d.’’ - rekao je oon - „glasali su za ratne kredite i pokazali se prijateljima vlade. Tako su postupili njemački s. d, ali ako nisu postupili žalosni riteri ruske socijal-demokratije... Socijalisti Belgije i Francuske složno su zaboravili svoje razdore sa drugim klasama, zaboravili partiske rasprave i bez kolebanja stupili pod zastavu.’’ A članovi RSDRF, pokoravajući se direktivama CK partije, nisu postupili tako...
Sud je prikazao sugestivnu sliku široke ilegalne agitacije naše partije u masam proleterijata protiv rata. Carskom sudu, razumije se, nije pošlo za rukom „da otkrije’’ ni izdaleka svu djelatnost naših drugova u toj oblasti. Ali i ono što je otkriveno pokazalo je koliko je mnogo bilo učinjeno za kratko vrijeme od nekoliko meseci.
Na sudu su objavljeni ilegalni apeli naših grupa i komiteta protiv rata i za internacionalnu taktiku. Od svijesnih radnika čitave Rusije vodile su niti ka članovima RSD Frakcije, i ona se, u granicama svojih snaga, stvaral da im pomogne da ocijene rat sa gledišta marksizma.
Drug Muranov, poslanik radnika Harkovkse gubernije, rekao je na sudu:
„Svijestan toga da me narod nije poslao u Državnu dumu zato da sjedim u dumskoj fotelji, putovao sam na teren, da se upoznam sa raspoloćenjima radničke klase’’. On je takođe priznao na sudu da je uzimao na sebe funkcije ilegalnog agitatora naše partije, da je na Uralu organizovao radnički komitet u Verhnjeisetskoj fabrici i na drugim mjestima. Sud je pokazao da su članovi RSDRF poslije početka rata proputovali u vilju propagande gotovo čitavu Rusiju, da su Muranov, Petrovski, Badajev i drugi organizovali mnogobrojne radničke stranke, na kojima su donošenje rezolucije protiv rat itd.
Carska vlada prijetila je optuženima smrtnom kaznom. U vezi s tim, na samom suđenju nisu svi oni istupali tako junačno kao drug muranov. Oni su se starali da carskom tužiocu otežaju izricanje presude. Time se sada nedostojno koriste ruski socijl-šovinisti da zabašure suštinu stvari: kakav je parlamentarizam potreban radničkoj klasi?
Parlamentarizam priznaju Zidekum i Hajne, Samba i Vajan, Bisolati i Musolini, Čheidze i Plehanov. I parlamentarizam priznaju naši drugovi iz RSDR Frakcije, priznaju bugarski, italijanski drugovi koji su raskinuli sa šovinistima. Ali postoji razlika između parlamentarizma i parlamentarizma. Jedni koriste parlamentarnu arenu za to da se dodvore svojim vladama, ili, u najboljem sličaju, da operu ruke, kao frakcija Čheidzea. Drugi koriste parlamentarizam za to da ostanu revolucionari do kraja, da ispune svoju dužnost kao socijalisti i internacionalisti, ma i pod najtežim okolnostima. Parlamentarna djelatnost jednih dovodi ove u ministarske fotelje, dok parlamentarna djelatnos drugih odvodi one u tamnicu, progonstvo, na robiju. Jedni služe buržoaziji, drugi proleterijatu. Jedni su socijal-imperijalisti. Drugi - revolucionarni marksisti